Suhas Kirloskar Blog Gata Rahe...

राग , थाट गट आणि संगीत अभ्यास - राजीव साने शब्दांकन   -   सुहास किर्लोस्कर गाता रहे मेरा दिल हा उपक्रम सुरु करून 2 वर्षे झाली. Music appreciation, अर्थात संगीत समजून ऐकणे या उद्देशाने दरमहा एक कार्यक्रम सादर केला जातो.     कार्यक्रम क्र 30 श्री राजीव साने यानी सादर केला. श्री राजीव साने वेगवेगळ्या विषयाचा खोलात जाऊन तपशिलासह अभ्यास करतात आणि त्यावर स्वतः विचार करून मांडतात.   गल्लत गफलत गहजब ही लेखमाला आणि त्यावरचे पुस्तक हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे.   त्यानीं गीतेचा अभ्यास करून त्यातील श्लोकातील विरोधाभास यावर सविस्तर विचार मांडलेले आहेत.   भारतीय शास्त्रीय संगीताचे ते अभ्यासक आहेत.   व्हायोलीन शिकल्यावर त्यानीं स्वर-राग-थाट याबाबत स्वतंत्रपणे विचार केला हे महत्वाचे.   अन्यथा आपल्याकडे गुरुने दाखवलेल्या वाटेवरच चालण्यात धन्यता मानली जाते. वेगळा विचार करणे गुरूलाही पसंत पडते असे नाही त्यामुळे तसे शिष्य निर्माण होणे तेवढेच दुर्लभ. श्री राजीव साने यांच्याकडून एखादा विषय कसा शिकावा याचा धड़ा मिळाला हे महत्वाचे.   3 ...

3 फेब्रुवारी - अब्बाजी - उस्ताद अल्लारखां याना आदरांजली 3 फेब्रुवारी हा प्रख्यात तबलावादक उस्ताद अल्लारखा यांचा स्मृतीदिन.  त्याना अभिवादन करण्यासाठी त्यांचे सुपुत्र उस्ताद झाकिर हुसेन एक संगीत समारोह दरवर्षी षण्मुखानंद हॉल, मुंबई येथे आयोजित करतात.  या समारंभाची "वारी" करणे ही तबलावादकांसाठी पर्वणी असते.  पहाटे 6.30 वाजता पहिले सत्र सुरु होते.   यावर्षीच्या पहिल्या सत्रात उस्ताद अल्लारखा, गानसरस्वती किशोरी अमोणकर, सारंगीवादक ध्रुव घोष, सतारवादक उस्ताद रईस खाँ, विदुषी गिरिजा देवी याना आदरांजली वाहण्यात आली. कार्यक्रमाचे गांभीर्य लक्षात घेऊन एकामागोमाग एक कलाकार स्वरमंचावर कलाकृती सादर करत होते, कोणत्याही निवेदनाशिवाय.  त्यामुळे कार्यक्रमाचे वेगळेपण जाणवले. अनोख्या प्रार्थनेने सुरुवात झाल्यावर घोष या युवा कलाकाराने अहीर भैरव राग सादर केला.  आलाप-जोड असे वादन करून सकाळचा माहोल निर्माण केला.  तबल्यासाथ न घेता केलेले सादरीकरण आश्वासक होते. किशोरी अमोणकर यांची नात तेजश्री अमोणकर,  शिष्या नंदिनी बेडेकर यानी किशोरीताईना वाहण्यासाठी राग अल...

बंगाली भाषिक रसिकांना बरीच गाणी पहिल्यांदा ऐकायला मिळाली आणि नंतर ती गाणी देशभर लोकप्रिय झाली. बंगाली संगीतकार सचिन देव बर्मन, हेमंतकुमार, सलिल चौधरी, राहुल देव बर्मन यानी बरीच गाणी बंगाली भाषेत आधी तयार केली. स्वतःचीच गाणी सर्वांपर्यंत पोहोचण्याच्या उद्देशाने असेल बहुतेक, पुन्हा हिंदी चित्रपटामधे आणली.  अर्थात त्यासाठी चित्रपटाच्या प्रसंगाप्रमाणे बदल केले, ऑर्केस्ट्रेशन बदलले,  शब्द वेगळे लिहून घेतले आणि त्या गाण्याचे वेगळेच स्वरूप आपल्यासमोर आले. आज राहुल देव बर्मन यानी बंगाली भाषेत केलेली गाणी, त्याचे हिंदी स्वरूप आणि दोन्ही गाण्यातला फरक ऐकता येईल, अर्थात त्यासाठी आपली पाटी कोरी करून बंगाली गाणें नव्याने ऐकू, कदाचित संगीतकार काय विचार करत असतील याचा मागोवा घेता येईल. राजकुमारी सिनेमामधें नायिका तनुजा आणि नायक उत्तमकुमार दोघे कारमधून चालले आहेत, या प्रसंगाला साजेसे गाणे बोंधो दारेर आंधोकारे थाकबो ना किशोर-आशा-आरडी सॅक्सोफोनच्या साथीने आशा भोसले गातात, कारच्या वेगाने गाणें पुढे जाते, दुसऱ्या कडव्याची सुरूवात किशोरकुमारच्या स्वरात.  या गाण्यात खरी गंमत आहे दूसर...

"दिल चाहता है" हां सिनेमा 2001 साली नविंन ट्रेंड घेऊन आला. दिग्दर्शन, अभिनय, सिनेमाचे टेकिंग, संगीत, गाण्याचे शूटिंग. हां सिनेमा आजही बऱ्याच वेळा बघितला जातो, परत बघतानाही तितकाच ताजा आणि सुसंगत वाटतो. तीन वेगवेगळ्या स्वभावाच्या मित्रांची कथा आहे. आकाशचे जीच्यावर प्रेम असते ती शालिनी दुसऱ्याशी लग्न करायचे ठरवते. ते दोघेही एकमेकावर प्रेम करत असतात पण शालिनीने हां निर्णय का घेतला हे आकाशला समजत नाही. आकाश उदास आहे, एवढ्या गर्दी मधें एकटा आहे. परदेशात त्याला जास्तच एकटे वाटते. या एकटेपणाचे हे गाणे....तनहाई. या प्रसंगाला साजेसे गाणे स्वरबद्ध केले आहे संगीतकार शंकर एहसान लॉय यानी. या गाण्याच्या निर्मिती बद्दल असे ऐकले की धुन तयार झाली आणि शंकर महादेवन यानी तौफ़ीक़ कुरैशी यांना ऐकायला दिली. दुसऱ्या दिवशीं तौफ़ीक़ कुरैशी यानी तालवाद्यावर हे गाणे बसवुन आणले. तेच या गाण्याचे संगीत संयोजन....आवश्यक तेवढ्याच वाद्यात....कारण एकटेपणा जीवघेणा असतो. आमिर खान चा अप्रतीम अभिनय.... कारण या प्रसंगा पासून त्याचा आविर्भाव, बॉडी लैंग्वेज बदलते.   जावेद अख्तर यांचे समयोचित गीत-शब...

गुलजार यांचा मौसम सिनेमा (1975) आवर्जुन बघण्यासारखा आहे.   संजीवकुमार, शर्मिला टागोर यांचा अप्रतीम अभिनय, कमलेश्वर यांची कथा साधीच आहे. पण ती खुलवली आहे पटकथा-संवाद यातून. गुलजार -भूषण बनमाळी यांची पटकथा आणि सिनेमाचे दिग्दर्शन, संवाद, प्रसंगानुरूप गाण्याचे शब्द गुलजार यांचे, संगीतकार आहेत मदनमोहन, सिनेमाचे पार्श्वसंगीत सलिल चौधरी यांचे. गुलजार यानी सांगितले आहे की "दिल ढूंढता है, फिर वोही, फुरसत के रात दिन" या ओळी मिर्झा ग़ालिब यानी लिहिल्या आहेत. सिनेमामधें प्रसंग असाच होता त्यांमुळे गुलजार यानी या 2 ओळी पुढे नेऊन हे गाणें लिहिले.   सिनेमा बघताना हे गाणें, शब्द आणि संगीत किती समयोचित आहे याची प्रचिती येते. मदनमोहन यानी या गाण्यासाठी बऱ्याच चाली बांधल्या. त्यातल्या 6 चाली आपल्याला ऐकता येतात...त्यांच्याच आवाजात. विशेष म्हणजे प्रत्येक चाल सुंदर आहे. 2 चाली सिनेमात घेतल्या.   एका चालीवर नंतर विरझारा या सिनेमातले गाणें तयार केले "तेरे लिये".     एक सुंदर चाल लावणे हेच मुळात कठीण काम आहे. गाण्याच्या शब्दाकडे इतक्या वेगवेगळ्या दृष्टिकोनातून बघून एक...

सुखाच्या शोधात जितके धावाल तितके ते हातातून निसटुन जाईल.   आशा निराशेचा हा खेळ आहे. आपण हताश झालो तर काहीच हाती लागणार नाही.   या शर्यतीमधे जितके अडथळे येतील तितकी यशाची मजा वाढत जाईल. लक बाय चान्स हा अतिशय सुंदर सिनेमा.   ज्याना सिमेमाचे जग बघायचे आहे त्यानी आवर्जून बघावा असा. पण हा संघर्ष फक्त सिनेमा क्षेत्रामधला   नाही, आयुष्यात कशी माणसे भेटतात, वागतात, बदलतात, त्यावरही आहे. सिनेमाचा नायक (फरहान) सिनेमा मधें काम मिळवण्यासाठी झगड़तो आहे. जीवघेणी स्पर्धा आहे. स्वतःच्या यशापेक्षा दुसऱ्याच्या अपयशावर लोकांचा डोळा आहे. हा संघर्ष सुरू असताना पार्श्वसंगीताला हे गाणें सुरू होते.    जावेद अख्तर यांचे सकारात्मक शब्द आणि शंकर एहसान लॉय यांची फार सुंदर समयोचित चाल. अप्रतीम आणि भावपूर्ण गायले आहे शंकर महादेवन यानी. बगिया बगिया बालक भागे तितली फिर भी हाथ न लागे इस पगले को कौन बताये ढूँढ रहा है जो तू जग में कोई जो पाए तो मन में पाए सपनों से भरे नैना तो नींद है न चैना मूल फुलपाखराच्या मागे धावते, या बागेतून त्या बागेत. पण   फुलपाख...

राजा मेहदी अली खाँ यानी लिहिलेले शब्द अगदी साधे सोपे पण सिनेमामधील प्रसंगाचा भाव प्रेक्षकापर्यंत पोहोचवणारे.   प्रेमात पडल्यावर फार दुर्बोध शायरी केली तर प्रेमिका पसंत करेल का हा प्रश्न आहेच शिवाय सिने गीताची भाषा   सिनेमामधील कथा आणि प्रसंगावर अवलंबून असते.    आप यूँ ही अगर हमसे मिलते रहे देखिए एक दिन प्यार हो जाएगा एक मुसाफिर एक हसीना या सिनेमा मधील हे सदाबहार गीत ओ पी नय्यर यानी केदार रागामधे संगीतबद्ध केले आहे.    मोहम्मद रफी आणि आशा भोसले यांनी स-अभिनय गायले आहे त्यामुळे गाणें पुनःपुन्हा ऐकले जाते.   मुखड्यानंतर सतारीवर हीच धुन वाजते, पंजाबी ढोलक केरवा तालात वाजतो आणि आशा भोसले गातात... ऐसी बातें न कर ऐ हसीं जादूगर मेरा दिल तेरी नज़रों में खो जाएगा सरोदनंतर रफी आशाचा लाडीक आलाप आणि पुन्हा सतार वाजते. पीछे पीछे मेरे आप आतीं हैं क्यों मेरी राहों में आँखें बिछाती हैं क्यों आप आती हैं क्यों ... क्लोरोनेट हे वाद्य सनई सारखे ऐकू येते आणि आशा उत्तर देतात... क्या कहूँ आपसे ये भी एक राज़ है एक दिन इसका इज़हार ह...

पिंक सिनेमामधील हे गीत सिनेमामध्ये समयोचीत आहे आणि नेहमीच ऐकण्यासारखे आहे ,   फक्त 8 मार्च ला नव्हे ! मुली / महिलांवर बंधने घालण्यात आपण पटाईत असतो .   आपल्याकडे परंपराच आहे तशी .   असेच करू नको , असे वाग , सातच्या आत घरात वगैरे .   कसे वागावे हे शिक्षण कुणाला देणे गरजेचे आहे ? मुलींना की मुलाना ?   पिंक चित्रपटात बरेच प्रसंग बोलके आहेत .   संवाद नसताना खुप काही सांगून जाणारे .   उदा . लोक काहीतरी बोलतात म्हणून नायिका चेहरा झाकण्याचा प्रयत्न करते . नायक अमताभ तो प्रयत्न हाणुन पाडतो . ती एक कृती बरेच काही भाष्य करते . तन्वीर गाझी यानी लिहिलेले हे गीत आहे मुलींना , महिंलाना उद्देशुन .... तू खुद की खोज में निकल हताश होण्याचे काहीच कारण नाही . बेड्याना वस्त्र समजू नकोस .   तोडून टाक त्या बेड्या , ती समाजाने घातलेली बंधने .   हे पापी लोक कोण आहेत तुझी परीक्षा घेणारे , त्याना काहीही हक्क नाही तुझ्या पवित्र चारित्र्यावर ...